Κρίστοφερ Νόλαν

Από την Ομάδα του Nostromo

Πολ Τόμας Άντερσον (“Θα Χυθεί Αίμα”), Ντάρεν Αρονόφσκι (“Μαύρος Κύκνος”) και Κρίστοφερ Νόλαν, οι τρεις σαραντάρηδες auteurs (με επικαιροποιημένη χρήση του όρου) που κυριαρχούν στο παγκόσμιο στερέωμα. Σήμερα, η μέρα αφιερωμένη στον τελευταίο (και νεότερο), μιας και από αύριο θα προβάλλεται στις αίθουσες, το διαγαλαξιακό “Interstellar” του.

Απροκάλυπτα ιδιοφυής και ιδεολόγος σκηνοθέτης, με μεγαλεπήβολα (σε σύλληψη και εκτέλεση) οράματα για μιαν ηθικότερη ανθρωπότητα, με σήματα κατατεθέντα το επικομελοδραματικό του άγγιγμα, τις πολυστρωματικές αφηγήσεις, τις παράλληλες δράσεις, τη συχνή αναφορικότητα στην Τέχνη του, τα μοτίβα (σχεδόν) κυκλικής ροής, τους ψυχολογικά αιχμαλωτισμένους χαρακτήρες στο χαμό κάποιου αγαπημένου προσώπου, τα σπαράγματα μνήμης, τις στοχαστικές απολήξεις και τις σημερινές, κοινωνικοπολιτικές νύξεις. Ένας blockbuster (πια) filmmaker που, όμως, δεν ξεχνά τον ανεξάρτητο δημιουργό που ξεκίνησε.

Σύσσωμο το Nostromo επιχειρεί να διατρέξει τη φιλμογραφία του και να χωρέσει, με οικονομία, το έργο του σε λέξεις. 

Ι.Μ.Λ.

Doodlebug (μικρού μήκους, 1997)

Εξερευνώντας μέσα σε ένα κοφτερό, κοκκώδες ασπρόμαυρο τα όρια της εμμονής και της τρέλας, το Doodlebug που μιμείται υφολογικά τον arthouse κινηματογράφο, μας δίνει, μέσα σε τρία λεπτά, ψήγματα ολόκληρου του Νολανικού σινεμά και ίσως περισσότερο απ’ όλα τον σπόρο της ιδέας του Inception: όνειρο μέσα σε όνειρο.

Γιώργος Παυλίδης

Following (1998)

Κάθε νέα γνωριμία σπανίως φανερώνει την γοητεία της και το αληθινό της πρόσωπο από την αρχή· συνηθέστερα αυτό συμβαίνει περίπου στη μέση της απόστασης και προαπαιτεί μια κάποια φιλόξενη διάθεση. Τέτοια, ασφαλώς, υπάρχει άφθονη σήμερα απέναντι στο σινεμά του Νόλαν, εκφρασμένη συχνά με ενθουσιώδη σχόλια.

Το αλισβερίσι με τον Νόλαν όμως, ξεκίνησε περισσότερο χαμηλόφωνα, συγκρατημένα και ασπρόμαυρα με το Following, την ιστορία ενός συγγραφέα που παρακολουθεί αγνώστους στους δρόμους του Λονδίνου προκειμένου να αντλήσει υλικό και έμπνευση για το βιβλίο του. Και όπως συμβαίνει με κάθε νέα γοητευτική γνωριμία, έτσι και στην ταινία ο ήρωας μπλέκει με τον λάθος άνθρωπο κι εμείς με τον κόσμο του Νόλαν. Εξαπάτηση, θραυσματική αφήγηση, μοιραία γυναίκα και ηθικά διλήμματα, όλα τα μοτίβα βρίσκονται εδώ, σε 70 σφιχτοδεμένα λεπτά δράσης. Το ιδιοφυές στίγμα ενός κορυφαίου σκηνοθέτη δίνεται με σαφήνεια πολλαπλά υποσχετική και με μια μόνο ξεκάθαρη απειλή: αλίμονο αν πιστέψεις ότι – ως θεατής- θα έχεις ποτέ το πάνω χέρι.

Γιώργος Παυλίδης

Memento (2000)

Ένας άντρας αναζητά να εκδικηθεί τον τύπο που δολοφόνησε τη γυναίκα του και άφησε τον ίδιο με προχωρητική αμνησία (την ανικανότητα δημιουργίας νέων αναμνήσεων), μέσα σε ένα εντελώς ανώνυμο, ζοφερό και άδειο σκηνικό, που επιτείνει τη μοναξιά του. Χωρισμένο σε 22 έγχρωμες και 22 ασπρόμαυρες σεκάνς (που εναλλάσσουν μεταξύ τους το αντικειμενικό με το υποκειμενικό «βλέμμα» της αφήγησης), το low budget αριστούργημα του Νόλαν αποτελεί ένα θρίαμβο του αφηγηματικού μοντάζ. Διαθέτει μια τεμαχισμένη και μη γραμμική αφηγηματική δομή, χωρίς να καταφεύγει σε εύκολα τεχνάσματα, μα προτιμώντας να βάζει το θεατή σε θέση πρωταγωνιστή.  Έτσι, ο θεατής ερευνά και αναζητά ο ίδιος την αλήθεια. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στο φιλμ, αγωνίζεται - με την ίδια ένταση που το κάνει κι ο ήρωας - να δημιουργήσει μια συνεκτικότητα γύρω απ’τα αφηγηματικά θραύσματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος. Ο Νόλαν χρησιμοποιεί την κλασσική τάση διάψευσης των προσδοκιών του θεατή που συναντάει κανείς στο νουάρ, προεκτείνοντάς την μέσω ενός ανατρεπτικού concept που συνδέει τη ροή της αφήγησης με την ψυχοσωματική και συναισθηματική κατάσταση του ήρωα. Αποξένωση, ψυχρότητα, διάψευση, απογοήτευση, απαισιοδοξία, παρουσία του Κακού, ενοχή και κυρίως παράνοια ανιχνεύονται μέσα από μια σειρά ιδιοφυών φλασμπάκ.

Παναγιώτης Μπούγιας

Insomnia (2002)

Στο μοναδικό σενάριο που δεν έχει συνυπογράψει ο ίδιος και προτού προσχωρήσει στις ακριβές παραγωγές και αφήσει αχαλίνωτη την στιβαρή και δεξιοτεχνική μεγαλομανία του, ρίχνει έναν πολύπειρο και "καλό", ασφαλώς όχι αψεγάδιαστο, αστυνομικό στην πολική ζώνη, την εποχή όταν το άπλετο φως επικρατεί άνωθεν (ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον), μα στα επίγεια κυριαρχεί η μουντάδα της ομίχλης που θολώνει τις σκέψεις και, κατά συνέπεια, τις πράξεις. 

Σκοπός του Νόλαν δεν είναι να εξιχνιάσει μαεστρικά -όπως θα μπορούσε με χαρακτηριστική άνεση, άλλωστε- το μυστήριο μιας δολοφονίας (ο θύτης προδίδεται σκόπιμα αρκετά νωρίς, κερδίζοντας έτσι και σε σασπένς), αλλά μετατοπίζει το βάρος της αφήγησης στην εσωτερική πάλη του ήρωα με τη συνείδησή του. Αυτή που ευθύνεται, περισσότερο κι από το φως, που δεν μπορεί να κλείσει μάτι (ναι, υπάρχουν ακόμη κάποιοι λιγοστοί τέτοιοι) και καταλυτικά εξωτερικεύεται, τεχνηέντως όσο και παραδόξως, στον καθηλωτικό Ρόμπιν Γουίλιαμς, σε αυτό το συναρπαστικό, πολύσημο ψυχολογικό παιχνίδι εναλλαγής ρόλων μεταξύ διώκτη και διωκόμενου, όπου οι (προσωπικές) ηθικές χροιές διαδραματίζουν, τελικώς, τον πρωτεύοντα ρόλο.

Ιωάννης ‘Moody’ Λαζάρου

Batman Begins (2005)

Αναλαμβάνοντας να αναστήσει ένα franchise που φάνηκε να δέχεται ανεπανόρθωτο πλήγμα από το ανοσιούργημα του Τζοέλ Σουμάχερ, ο Νόλαν θα προσγειώσει τον ήρωα στον πραγματικό κόσμο και, αφουγκραζόμενος το κλίμα της εποχής του, θα τον τοποθετήσει σε έναν τόπο εγκατάλειψης και επικείμενης οικονομικής δυσπραγίας, που θα απειληθεί ακόμα περισσότερο από έναν τύπο εγκληματία, όμοιο με εκείνον που γεννήθηκε με το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου. Δεν ανακαλύπτει ακριβώς την πυρίτιδα, καθώς o Μπάτμαν του χρωστά πολλά στην graphic novel άνθιση των 80΄s, ενώ η Γκόθαμ του θυμίζει την λουσμένη με νέον, νοτισμένη μεγαλούπολη του Blade Runner. Θα δώσει όμως μια φρέσκια πνοή στην υπερηρωική υπερπαραγωγή -και στην υπερπαραγωγή γενικότερα-, αντιδρώντας βροντερά σ' αυτή την τόσο δημοφιλή (και τόσο βλαβερή για το σινεμά) λογική, που λέει ότι για να απολαύσεις ένα μπλοκμπάστερ, πρέπει να "αφήσεις το μυαλό σου έξω από την αίθουσα". Και για αυτό τον ευχαριστούμε.

Γιάννης Βασιλείου

The Prestige (2006)

Το Prestige του Nolan θα σε μαγέψει. Θα σε μαγέψει και θα σε μεταφέρει στον Λονδίνο του 19ου αιώνα, όπου δύο αντίζηλοι ταχυδακτυλουργοί θα δώσουν τα πάντα για να κατακτήσουν τη φήμη του πιο εντυπωσιακού τρικ επάνω στη σκηνή, κατακτώντας παράλληλα τη δόξα του ισχυρότερου και πιο αινιγματικού θαυματοποιού. Όμως ο Nolan δεν έχει σκοπό να σου μιλήσει για την ταχυδακτυλουργία και τα μεταμφιεσμένα μυστικά της αλλά για το μίσος που τρέφει και που τρέφεται από την αδυναμία των δύο αυτών ανθρώπων, οι οποίοι αφιέρωσαν τη ζωή τους στην ψευδαίσθηση και θυσίασαν ένα κομμάτι του εαυτού τους, για να γίνουν τελικά σκλάβοι της εμμονής τους. Θα σου εκθέσει την αποκάλυψη του ανθρώπινου πνεύματος και την κάθοδό του, από το σημείο της έμπνευσης και της δημιουργίας, στα ατέρμονα βάθη μιας οδυνηρής και αχόρταγης αβύσσου, για την οδυνηρή μοίρα κάθε γνήσιου καλλιτέχνη που δεν νιώθει πλήρης αν δεν αφιερώσει τη ζωή του στην ανεξάντλητη τέχνη του, προκαλώντας σου, τελικά, το δέος.

Χρήστος Ζαφειριάδης

The Dark Knight (2008)

Εξαιρώντας το τελικό του τέταρτο – όπου κεφαλαιώνεται ο τιτλοφορημένος ιπποτισμός του – το Dark Knight είναι δυόμισι ώρες πληθωρικής διασκεδαστικότητας και αμφίβολης ψυχαγωγίας. Όπως κάθε σημαντική ταινία – και το DK είναι οπωσδήποτε μια τέτοια – έχει την ηθική ευθύνη της επίδρασής της και ο Νόλαν αποτυγχάνει να κεντράρει το βέλος της προκλητικής ευφυΐας του στον σημαίνοντα στόχο μιας σοβαρής καλλιτεχνικής ευθύνης. Ενώ επιτελεί το ζητούμενο δημιουργίας ενός υπολογίσιμου villain, μοιάζει να παρασύρεται – ή να μην λογαριάζει… - από την γοητεία της κατασκευής του και να υποσιτίζει τον θετικό, συγκριτικά, ήρωά του (που σε σημεία μοιάζει ακόμα και τριταγωνιστής), αναβαθμίζοντας έτσι τον «κακό» του σε σαγηνευτικό ρήτορα ορθών μεν παρατηρήσεων εντελώς προβληματικών δε πρακτικών, που εξ αιτίας της δύναμης του μέσου δεν φτάνουν όσο θα ‘πρεπε διηθισμένες σ’ ένα de facto ανέτοιμο κοινό 20χρονων.

Εκπληκτικά εκτελεσμένο, υψηλά μελοδραματικό και εθιστικό στην παρακολούθησή του το DK είναι ταινία μιας γενιάς, είναι προϊόν της εποχής του αλλά και, ανυπολόγιστα, προοιώνιση ενός κόσμου αυξανόμενης βίας που στον βωμό της επαναστατικής ανάγκης (ή και μιας προσωπικής τρέλλας) δεν λογαριάζει τον απόηχο των πράξεών της πάνω στην ανθρώπινη ζωή. Στην κοινότητα της οποίας ο Νόλαν δεν έχω καταλάβει (αν και στο DKR έβαλε κάποια πράγματα στη θέση τους) αν έχει πραγματική εμπιστοσύνη ή είναι κι αυτή μέσο επίδειξης του υπέρμετρου σκηνοθετικού του ταλέντου.

Ηλίας Δημόπουλος

Inception (2010)

Αν υπάρχει μια σταθερά στην προβληματική του Nolan, αυτή δεν είναι άλλη από την μελέτη της σχέσης του κινηματογραφικού μέσου με το θεατή και κατ'επέκταση της χειραγώγησης του τελευταίου από τον σκηνοθέτη/δημιουργό. Στο Inception, η εξερεύνηση της δομής των ονείρων δίνει την αφορμή για έναν πρωτότυπο στοχασμό πάνω στις κατασκευαστικές αρχές της κινηματογραφικής αφήγησης. Η ιδέα της ονειρικής καταβύθισης με κάθε επίπεδο να κινείται στο δικό του, ιδιότυπο χρόνο γεννά μια πρωτότυπη, πειραματική χρήση του cross-cutting: γεγονότα ταυτόχρονα, αλλά όχι σύγχρονα, σε πλήρη ανακολουθία ανάμεσα στον «αντικειμενικό» και το «βιωμένο» χρόνο, αποφέροντας μια εκρηκτική αποδόμηση του δυϊστικού, ιεραρχικού συστήματος που διακρίνει ανάμεσα στην πραγματικότητα και την αντίληψή της, ανάμεσα στις ιδέες και τις ορατές στον άνθρωπο σκιές τους. Έτσι, ο Cobb του DiCaprio βρίσκεται μπλεγμένος ανάμεσα σε οδυνηρές αλήθειες και κάλπικα όνειρα, έρμαιο της μνήμης, της συνεπακόλουθης ενοχής και της αγάπης που με νύχια και με δόντια προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή. Όσο κι αν οι ενδιαφέροντες προβληματισμοί θολώνονται από την κουραστική δράση του δεύτερου μισού, το Inception παραμένει ένα blockbuster για σκεπτόμενους και ίσως στο μέλλον να αποδειχτεί σωτήριο για την επιβίωση του κινηματογραφικού θεάματος.

Αχιλλέας Παπακωνσταντής

The Dark Knight Rises (2012)

Στο κλείσιμο της, θρυλικής πια, Batman τριλογίας του, ο Nolan είναι ήδη βασιλιάς. Έχει πίσω του την -κατά πολλούς- καλύτερη μεταφορά comic στον κινηματογράφο (The Dark Knight) και μια από τις συγκλονιστικότερες περιπέτειες επιστημονικής φαντασίας, όλων των εποχών (Inception).  Χωρίς να υπολογίσουμε άλλα εξαιρετικά έργα της φιλμογραφίας του, που θα αρκούσαν για να χαρακτηριστεί μεγάλος (Memento, Insomnia, Prestige), ακόμα κι αν σταμάταγε να κάνει ταινίες το 2006. Θεωρεί ότι μπορεί να κάνει τα πάντα λοιπόν. Κι αυτό επιχειρεί στο «The Dark Knight Rises». Να φτιάξει, δηλαδή, μια συναρπαστική περιπέτεια που είναι ταυτόχρονα φιλοσοφική αλληγορία, ψυχολογικό δοκίμιο και μελλοντολογικό θρίλερ, κοινωνικοπολιτικών ανησυχιών. Αν ήταν άλλος, σίγουρα θα τα θαλάσσωνε. Αυτός, παραείναι ταλαντούχος για να αποτύχει. Υπερσκηνοθετημένο σίγουρα, με μια επική αμετροέπεια που επιχειρεί, όχι απλώς να ξεπεράσει, μα να εξαφανίσει τις «χάρτινες» καταβολές του ήρωα, το «Dark Knight Rises» προδίδει τον μεγαλοϊδεατισμό του δημιουργού του αλλά έτσι εντυπωσιακό που είναι, πώς να του το καταλογίσεις;

Γιάννης Σμοΐλης